وجوب خدمت زن، برای همسرش

آداب شب حجله (۴۱)  

وجوب خدمت زن، برای همسرش 

آری از بعضی احادیثی که در بحث گذشته آمد بطور واضح معلوم می گردد که بر زن واجب است که از شوهرش بقدر استطاعت، تبعیت نموده و خدمتش نماید. در این هیچ شکی نیست که کار در منزل و تربیت فرزندان و دیگر امور مانند این جزء اولین اموری اند که در این خدمت داخل می باشند. و علما در این مورد اختلاف نظر دارند.

شیخ الاسلام ابن تیمیه در «الفتاوی»(۱)می فرماید: علما در این مورد اختلاف نموده اند که آیا خدمت نمودن به شوهر از قبیل شست و رفت در منزل، پخت و پز غذا، پختن نان، خمیر کردن، تهیه غذا برای غلامهای شوهر، تهیه آب و علف برای حیوانات شوهر و دیگر امور بر زن لازم است یا خیر؟

بعضی از علما می گویند که انجام این خدمات بر زن واجب نیست و این نظریه ضعیف است مانند ضعیف بودن نظریه کسانی که می گویند همبستری و معاشرت نیز واجب نیست. زیرا این زندگی و معاشرت نیک نیست. حتی فرد همراه و همسفر انسان که مانند رفیق و همراه انسان در زندگی است اگر با انسان همکاری ننماید پس او بر خورد خوبی در زندگی نداشته است.

و بعضی دیگر از علما می گویند حق هم با آنهاست که انجام خدمت بر زن واجب است زیرا شوهر همانگونه که قرآن می گوید: آقا و سردار زن است و از دیدگاه سنت پیامبر چنانکه بیان شد، زن اسیر و برده مرد است.(۲) و بر اسیر و برده همانگونه که عرف و معمول است خدمت نمودن برای آقایش واجب بوده واین برخورد نیک است.

و از گروه قائلین به وجوب خدمت، بعضی ها گفته اند که خدمت اندک واجب است و بعضی دیگر گفته اند که خدمتی که شایسته باشد واجب است و همین هم حق است که انجام خدماتی که شایسته مرد باشد بر زن واجب است و این وجوب با تغییر حالات متغییر می گردد زیرا خدماتی که زن چادرنشین و عشایری انجام می دهد با خدماتی که یک زن روستایی انجام می دهد فرق دارد و خدمات یک زن قوی مانند خدمات زن ضعیف نیست.

بنده (آلبانی) می گویم که همین قول انشاءالله و بتوفیق خداوند حق است و انجام خدمات خانه بر زن واجب است و همین نظریه، دیدگاه امام مالک اصبغ(۳)، ابوبکر بن ابی شیبه، جوزجانی از حنابله(۴) و گروهی از سلف و خلف می باشد(۵) و بنده دلیلی درست برای کسانی که قائل به عدم وجوب انجام خدمت زن اند نیافتم.

و گفته بعضیها که قائلند: همانا عقد نکاح تقاضا و خواهان استمتاع (جماع) است نه استخدام مردود است، زیرا زن نیز از مرد استمتاع حاصل می نماید سپس هر دو از این لحاظ برابرند و معلوم و واضح است که خداوند تبارک و تعالی چیز دیگری بر شوهر نسبت به زن فرض نموده که همان دادن خرج لباس و مسکن زن باشد پس عدل و انصاف حکم می کند که در مقابل این اعمال چیز دیگری را برای زن واجب بگرداند که برای شوهر انجام دهد و این جز خدمت کردن به شوهر چیز دیگری نمی باشد. بالاخص که مدیریت مرد بر زن از نص گذشته قرآن ثابت است. و اگر زن خدمت مرد را انجام ندهد پس مرد مجبور می گردد که در خانه برای زن خدمت نماید و این باعث می گردد که زن بر مرد مدیر و سرپرست باشد و واضح است که این سند عکس آیه قرآن است؛ پس معلوم گردید که بر زن انجام خدمات بر مرد واجب است و همین مقصود آیه قرآن است. دیگر اینکه اگر مرد انجام خدمات را بعهده گیرد باعث دو چیز کاملا متضاد می گردد.

1- اول اینکه خدمت نمودن مرد باعث جلوگیری وی از تلاش برای کسب رزق و روزی و دیگر مصالح می گردد

2- زن در خانه نسبت به اموری که انجامش برای او واجب است بیکار می ماند.

مردود بودن این مطلب در شریعت که حقوق زن و مرد را برابر داشته، بلکه حتی مردها را برتری داده بر کسی مخفی نیست.

و به همین سبب رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم به شکایت دخترش فاطمه رضی الله عنها هنگامی که به حضور پیامبر آمده و از اذیت و تکلیفی که از آسیاب دستی می دید شکایت نمود رسیدگی نکرده و شکایتش را پاسخ مثبت نداد. جریان از این قرار است که خبر به فاطمه رسید که برای پیامبر غلامانی آمده است به خانه پیامبر آمدند و چون به خانه رسیدند پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را ندیدند، عایشه رضی الله عنها را از جریان با خبر نمودند، چون پیامبرتشریف آوردند عایشه پیامبر را از جریان با خبر نمودند.

علی رضی الله عنه می گوید: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نزد ما آمدند در حالیکه ما دراز کشیده بودیم و خواستیم بخوابیم، چون رسول را دیدیم خواستیم بلند شویم، پیامبر فرمودند راحت باشید و آمده در میان من و فاطمه نشستند و پای مبارکشان که به من چسبیده بود سردی پایشان را بر شکم احساس می نمودم. سپس فرمودند آیا شما را به چیزی بهتر از آنچه که خواستید راهنمایی نکنم، چون خواستید بخوابید و یا به بستر خواب رفتید، سی و سه بار سبحان الله و سی و سه بار الحمد لله و سی وچهار بار الله اکبر بگوئید این از خادم برای شما بهتر است. علی رضی الله عنه می گوید: از آن شب به بعد این ورد را ترک نکردم. راوی می گوید به علی رضی الله عنه گفته شد حتی شب صفین ترک نکردی، علی گفت: و حتی شب صفین ترک نکردم.(۶)

در این روایت مشاهده نمودید که پیامبر  صلی الله علیه و آله وسلم به علی رضی الله عنه نگفتند که بر فاطمه رضی الله عنها خدمت ضروری نیست و همانا تو باید خدمت کنی در حالیکه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در فیصله و داوری طرفداری کسی را نمی کند. این چنین ابن قیم توضیح دادند و هر کس در این امور تفصیل بیشتری را خواهان است به کتاب ارزنده اش «زاد المعاد فی هدی خیر العباد» مراجعه نماید.(۷)

در اینجا باید گفت از آنچه که گذشت گرچه وجوب خدمت زن برای مرد را ثابت می گرداند ولی استحباب مشارکت مرد در اوقات فراغت با زن در خدمات خانه را نفی نمی کند بلکه این عمل از نوع معاشرت نیک دو همسر با یکدیگر محسوب می گردد، به همین علت عایشه می فرماید که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم به خدمت خانواده مشغول بودند، چون وقت نماز فرا می رسید به نماز می رفتند(۸)

و در روایتی دیگر آمده که، پیامبر انسانی از انسانها بودند، لباسشان را پیوند می زد و گوسفندشان را می دوشید و خدمت خویش را انجام می دادند.(۹)

این پایان مطالبی است که خداوند تبارک و تعالی به ما توفیق داد تا درباره «آداب شب حجله» در این رساله بیان نمائیم.

بارالها تو پاکی و ستایش شایسته تو است، و گواهی می دهم که بجز تو معبود به حقی نیست و از تو طلب آمرزش می نمایم و بسوی تو بازگشته و توبه می نمایم.

---

(۱) الفتاوی 2/234/235

(۲) مترجم گوید: مقصود پیامبرr از اسارت و بردگی آن اسارت و بردگی غلام و کنیزان دوران جاهلیت که از هیچ حقوقی برخوردار نبودند نیست. بلکه یک تشبیهی است در انجام خدمت یعنی همانگونه که اسیر و برده خدمت آقا و رئیسش را انجام می دهد و انجام خدمات بر او واجب است، بر زن نیز انجام خدمات امور خانه شوهر واجب است.

(۳) فتح الباری 9/418

 (۴) الاختیارات صفحه 145

(۵) نگاه شود زاد المعاد 4/46

(۶) بخاری 9/417/418

(۷) زاد المعاد 4/45/46

(۸) این روایت را بخاری 2/129و9/418 و ترمذی 3/314 روایت نمودند و آنرا ترمذی صحیح قرار داده است و مخلص سه از شش از مخلصیات 66/1 و ابن سعد 1/366 روایت نموده اند.

(۹)  از عائشه الشمائل 2/185 روایت نموده که رجال آن رجال بخاری است ولی در بعضی ضعف وجود دارد ولی احمد و ابوبکر شافعی با سند قوی روایت نمودند که بنده تحقیق آنرا در سلسله الاحادیث الصحیحه تحت شماره 670 بیان نمودم.